Potrącenie nie wystarczy

18 stycznia 2016 r.

Zapłata kwoty wynikającej z faktury przez potrącenie wierzytelności nie pozwala na uzyskanie przyspieszonego zwrotu podatku – orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 30 listopada br. (sygn. I FSK 1292/14).

Komentowany wyrok w równym stopniu zaskakuje co niepokoi.

Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przewiduje, że jeżeli przy rozpoznawaniu skargi kasacyjnej wyłoni się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, Naczelny Sąd Administracyjny może przedstawić to zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów tego Sądu. Uchwała składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego jest w danej sprawie wiążąca. W doktrynie przyjmuje się, że uchwały te wiążą nie tylko w danej sprawie.

Wykładnia przepisów art. 87 ust. 6 pkt. 1 ustawy o VAT budzi wątpliwości od dawna. W konsekwencji wyjaśnieniem tego problemu zajął się Naczelny Sąd Administracyjny w składzie 7 sędziów w wyroku z dnia 11 marca 2013 r., sygn. I FSP 5/12.

Poszerzony skład NSA pokreślił, że „analizowany przepis wprowadza dwie przesłanki. Po pierwsze, podatnik zobowiązany jest złożyć wraz z deklaracją podatkową wniosek o zastosowanie przyspieszonego zwrotu. Po drugie, kwoty podatku naliczonego, wykazane w deklaracji podatkowej, wynikają z faktur dokumentujących kwoty należności, które zostały w całości zapłacone. Przy czym należy zaznaczyć, że poza sporem w niniejszej sprawie jest sposób zapłaty. W judykaturze przesądzono, że owa zapłata może polegać również na kompensacie wierzytelności (wyrok NSA z 2 czerwca 2011 r., I FSK 1075/10, http:orzeczenia.nsa.gov.pl), czy też za pośrednictwem przekazu (wyrok NSA z 4 czerwca 2009 r., I FSK 603/09, CBOSA). Rozbieżności zachodzą w zakresie interpretacji drugiej przesłanki, a mianowicie, czy owa zapłata dotyczy należności wynikających wyłącznie z faktur z danego okresu rozliczeniowego, czy też również faktur z poprzednich okresów rozliczeniowych.”

Tymczasem w komentowanej sprawie sygn. I FSK 1292/14 w uzasadnieniu do wyroku, powołując się między innymi na wcześniej cytowaną uchwałę NSA w składzie 7 sędziów, skład orzekający zignorował zawarte w niej rozstrzygnięcia.

Sąd uznał – „…należy podkreślić, że norma z art. 87 ust. 6 pkt 1 u.p.t.u. stanowi wyjątek od podstawowej reguły, a wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco. W ocenie Sądu uznanie, że sposób wygaśnięcia zobowiązania podatnika jako nabywcy wobec sprzedawcy jest bez znaczenia dla możliwości zastosowania wskazanego przepisu, stanowi niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą analizowanej regulacji.” NSA podkreślił, że nie można utożsamiać wskazanych w art. 87 ust. 6 pkt 1 "kwot należności, które zostały w całości zapłacone" z "kwotami należności, które zostały w całości uregulowane" (…), czy też uznawać, że w istocie w art. 87 ust. 6 pkt 1 u.p.t.u. chodzi o spełnienie świadczenia należnego sprzedawcy w dowolny sposób, niekoniecznie przez "zapłatę" (rozumianą jako przekazanie środków pieniężnych gotówką/przelewem). Posłużenie się przez ustawodawcę w art. 87 ust. 6 pkt 1 u.p.t.u. określeniem "kwoty należności, które zostały w całości zapłacone" należy więc uznać za zamierzoną eliminację możliwości uzyskania zwrotu bezpośredniego VAT-u w terminie 25 dni w przypadku innych sposobów wygaśnięcia zobowiązania pieniężnego, w tym przez potrącenie.”

W zasadzie podatników nie powinien dziwić brak jednolitości orzecznictwa sądów administracyjnych. W sytuacji źle skonstruowanych przepisów dochodzi bowiem do interpretowania zamiast stosowania przepisów i w tym względzie niezależność sędziów może prowadzić do odmiennych orzeczeń. W omawianym przypadku występują jednak okoliczności, które budzą uzasadniony niepokój. Tych samych dwóch sędziów orzekało zarówno w sprawie I FSK 1292/14 wyrok z 30 listopada 2015 r. jak i w sprawie sygn. I FSP 5/12 wyrok z dnia 11 marca 2013 r. podpisując się pod przeciwstawnymi wyrokami. Wydaje się oczywiste, że powinni oni stosować się do wydanej wcześniej ze swoim udziałem interpretacji przepisu art. 87 ust.6 pkt. 1., w której uznali wzajemne potrącenie wierzytelności jako bezsporne spełnienie warunku zapłaty za faktury przy korzystaniu z prawa do zwrotu nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w terminie 25 dni.