MFW: Polski fiskus wymaga reformy

18 majaa 2015 r.

Przyczyną niskiej skuteczności poboru podatków jest wzrost liczby oszustw podatkowych oraz duża liczba stawek obniżonych i zwolnień w polskim systemie podatkowym.

Administracja podatkowa zbiera coraz mniej danin, zwłaszcza z VAT i CIT. Jest też niewydajna, a jej struktura sprzyja rozmywaniu odpowiedzialności – wytyka Polsce Międzynarodowy Fundusz Walutowy w opublikowanym raporcie

Dokument podsumowuje misję MFW, której celem była pomoc Ministerstwu Finansów w opracowaniu strategii modernizacji polskiej administracji podatkowej. Eksperci skoncentrowali się na zbadaniu, czy nasz fiskus ma odpowiednie struktury zarządzania i efektywnie wypełnia swoje obowiązki. Wnioski są dość krytyczne – raport obnaża niedoskonałości naszego aparatu skarbowego.

Wynika z niego, że nie ma poprawy, odkąd efektywność poboru podatków na skutek kryzysu się pogorszyła. Jeszcze w 2008 r. efektywność poboru danin wynosiła 16 proc. PKB. W 2013 r. było to już tylko 13,1 proc.

Taka tendencja – zdaniem MFW – jest czymś wyjątkowym, bo w innych krajach Europy fiskus zbiera już przynajmniej tyle samo podatków, co przed kryzysem.

Według MFW najgroźniejsza tendencja utrzymuje się w podatku od towarów i usług, z którego wpływy stanowiły w 2012 r. 7,1 proc. polskiego PKB i ciągle spadają. Zdaniem MFW skuteczność poboru VAT jest w Polsce niższa niż w sąsiednich krajach, które przystąpiły do UE w tym samym czasie, co nasz kraj. Przyczyną jest wzrost liczby oszustw podatkowych oraz duża liczba stawek obniżonych i zwolnień w polskim systemie podatkowym.

Fundusz przypomina, że zarówno w naszym kraju, jak i w Bułgarii, Czechach, na Węgrzech, w Rumunii i na Słowacji wpływy z VAT wzrosły tuż po akcesji do UE w 2004 r. Poziom ten obniżył się podczas kryzysu finansowego w latach 2008–2009. O ile jednak w pozostałych państwach regionu wrócił do poprzedniego poziomu, o tyle w Polsce ciągle spada. Nie pomogła nawet podwyżka stawek podatku z 2011 r. Według MFW powodem może być większa kwota zwrotów VAT – z 1,6 mln zł w 2011 r. do 1,8 mln w 2013 r. W konsekwencji budżet stracił około 12 mld zł, co stanowi równowartość około 11 proc. VAT zebranego w 2010 r. – wylicza MFW. Przypuszcza, że powodem tej rozpiętości mogą być różnego rodzaju mechanizmy wyłudzania podatku.

Nie lepiej w CIT

Odnotowuje się też spadek wpływów z podatków dochodowych, w tym zwłaszcza od firm – fiskus zbiera obecnie aż o 33 proc. mniej z CIT niż w 2008 r. Podobne spadki dotknęły też inne kraje europejskie. Zdaniem MFW powodem może być przede wszystkim wzrost poziomu unikania opodatkowania przez największych polskich podatników.

Archaiczny podział

Fundusz skrytykował również polską administrację podatkową za jej rozczłonkowanie, słabą rolę centrali i brak jednej instytucji informatycznej, która wspomagałaby fiskusa. Zwrócił też uwagę, że marnotrawstwem jest dzisiejsza sytuacja, w której istnieje 400 terenowych urzędów skarbowych nadzorowanych przez 16 izb. Poza Francją (1500 terenowych urzędów) jest to największa liczba wśród wszystkich wielkich krajów UE. Raport wytyka, że jest to wyraźnie niespójne z ideą wydajnej administracji podatkowej, w której dzięki innowacjom informatycznym zredukowano lub wyeliminowano potrzebę fizycznej obecności podatników w urzędzie.

Wizja na 10 lat

Eksperci przygotowali dla resortu finansów konkretne rekomendacje zmian. Ich zdaniem reforma powinna być całościowa i nie rozwiążą tego zmiany planowane już dziś przez MF (w tym przygotowana już ustawa o administracji podatkowej). Wprawdzie – w ocenie MFW – idą one w dobrym kierunku, ale nie stanowią spójnej strategii modernizacji, która odnosiłaby się do słabości strukturalnych fiskusa. Należy więc stworzyć wizję reform na pięć, a nawet 10 lat. A przy tym wyznaczyć konkretną osobę, która będzie odpowiedzialna za zdobycie politycznego wsparcia dla tej reformy – zaleca raport.

Priorytetem MF powinno być – zdaniem ekspertów – stworzenie ujednoliconej, krajowej administracji podatkowej. Dzisiejsze rozdrobnienie i brak jednego szefa centrali powodują rozmycie odpowiedzialności, skomplikowany łańcuch dowodzenia i trudności z prawidłowym zarządzaniem – czytamy w raporcie.

MFW zaleca także ministerstwu zwiększenie zatrudnienia w centralnej administracji podatkowej (przynajmniej do 5 proc. łącznych zasobów kadrowych) oraz skupienie odpowiedzialności za wszystkie kontrole i dochodzenia podatkowe w jednym departamencie ministerstwa. Zdaniem MFW należy także utworzyć jeden urząd skarbowy z siedzibą w Warszawie, który obsługiwałby 1000 największych polskich firm dających połowę dochodów podatkowych budżetu.

Walka z luką

Jak zwiększyć efektywność ściągania podatków? W przypadku CIT pomóc mogą przede wszystkim skoordynowane kontrole największych podatników – zaleca raport. Natomiast za priorytet w VAT uznaje stworzenie skutecznego systemu oceny ryzyka, czyli branż i podatników mogących sprawiać fiskusowi największe kłopoty. W tym celu MFW sugeruje stworzenie prostej, analitycznej bazy danych, która konsolidowałaby 400 obecnie działających. Baza ta opierałaby się na danych zawartych w rejestrach VAT, deklaracjach celnych, informacjach agentów tworzących firmy oraz danych finansowych z banków oraz ujawnionych w trakcie postępowań karnych. Dodatkowo należy utworzyć wyspecjalizowane jednostki do spraw walki z oszustwami – radzą eksperci.

Zalecają też działania prewencyjne, w tym wprowadzenie szybkiej ścieżki pozwalającej na odrzucenie bądź anulowanie rejestracji dla celów VAT, gdy istnieją wiarygodne podejrzenia o planowanych nadużyciach.


Mariusz Szulc, Gazeta Prawna 2015-05-12